Azərbaycanda anti-Qərb siyasəti güclənəndən sonra hakimiyyətin Rusiyayla və despotizmin hökmran olduğu Asiya ölkələriylə iqtisadi əlaqələrində sürətli yüksəliş müşahidə olunmaqdadır. Bunu 2024-cü ilin 9 ayının yekunlarına dair Mərkəzi Bankın açıqladığı rəqəmlərdən də aydın görmək olur. 

Birləşmiş Ərəb Əmirliyinə axan kapitalın həcmi 2 dəfə artıb 

Bu məlumat yalnız banklar vasitəsilə çıxan kapitala aiddir, yəni rəsmi sənədlərdəki göstəricilərə əsaslanır. Qeyri-rəsmi yollarla çıxarılan vəsaitin real miqyası barədə  nəsə demək çətindir. 

Rəsmi statistikaya görə, 2024-cü ilin 9 ayı ərzində Azərbaycandan xaricə sərmayə olaraq çıxarılan vəsaitlərin həcmi 2 dəfəyə yaxın azalaraq 1,4 milyarda dollara ensə də, Birləşmiş Ərəb Əmirliyinə (BƏƏ) axan pulların həcmi 5,5 dəfə artıb. 2023-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında BƏƏ-yə yönəldilən birbaşa investisiyaların həcmi 79 milyon dollar təşkil etmişdisə, 2024-cü ilin eyni dövründə 431 milyon dollardan çox olub. Bu, Azərbaycandan çıxan bütün birbaşa sərmayələrin təxminən üçdə biri deməkdir.

Oxşar miqyasda artım Özbəkistan istiqamətində də müşahidə olunub -   bu ölkəyə Azərbaycandan birbaşa investisiyaların həcmi 5,5 dəfə artaraq 14,4 milyon dollardan 79,3 milyon dollara yüksəlib. 

Azərbaycan hakimiyyəti Gürcüstan hökumətilə kifayət qədər yaxın münasibətlərdə olduğu üçün  bu ölkə bizim investorlar üçün cəlbediciliyini qoruyub saxlayır. 2024-cü ilin 9 ayında Gürcüstana axan birbaşa sərmayələrin məbləği 96 milyon dollara çatıb və bu, əvvəlki ilin eyni dövrüylə müqayisədə təxminən 2 dəfə çoxdur. Son 5 ildə yalnız rəsmi kanallarla Gürcüstan iqtisasiyyatına qoyulan Azərbaycan kapitalının həcmi 250 milyon dollara yaxın olub. 

Qeyd edək ki, birbaşa sərmayələrin təyinatı ya müəssisə və obyektlər almaqla biznesin təşkili, ya da daşınmaz əmlak alışıdır.    

Türkiyəyə sərmayə qoyuluşu 10 dəfə azalıb

Son zamanlar Azərbaycan və Türkiyə hakimiyyətləri arasında sezilən soyuqluğun sərmayə qoyuluşuna təsir edib-etmədiyini demək çətindir, amma bu ilin 9 ayında əvvəlki ilin eyni dövrüylə müqayisədə qonşu ölkəyə Azərbaycandan birbaşa sərmayələrin məbləği birdən-birə 10 dəfə azalıb. Ötən il bu göstərici 1,8 milyard dollara yaxın idisə, 2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında 175 milyon dollara enib. Türkiyə mənbələrinin açıqladıqları statistikadan aydın olur ki, Azərbaycan kapitalının mühüm hissəsi əmlak bazarına yönəlib. Azərbaycan son 10 ildə Türkiyədə mənzil sektoruna sərmayə yönəldən 5 əsas ölkədən biri statusunu qoruyub saxlayıb.

Rusiyayla bağlı vəziyyət fərqlidir

Yuxarıda qeyd etdiyimiz ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycandan Rusiyaya rəsmi kanallarla birbaşa sərmayənin həcmi o qədər böyük olmur. Əksinə, Rusiyadan Azərbaycana daha çox sərmayə yönəldilir. Məsələn, 2023-2024-cü illərin ilk 9 ayı ərzində bu məbləğ 400 milyon dollara yaxın olub, əks istiqamətdə sərmayə axını isə təxminən 6,5 dəfə az – təxminən 60 milyon dollar olub. 

Son 5 ildə Rusiyadan Azərbaycana birbaşa sərmayə qoyuluşu 1 milyard dollar, əks istiqamətə axın isə 180 milyon dollara təşkil edib. Yəni birbaşa investisiyaların saldosu 800 milyon dollar fərqlə Rusiyanın xeyrinədir.   

Yeri gəlmişkən, uzun illərdir ki, Rusiya Azərbaycan üçün həm də remitansların, yəni ailələrə göndərilən pul baratlarının da ən böyük mənbəyi olaraq qalmaqdadır.  Məsələn, son 5 ildə (bu ilin 9 ayının yekunlarına görə) Azərbaycana daxil olan pul baratlarının ümumi həcmi 6,4 milyard dollara yaxın olub. Bu məbləğin təxminən 4,3 milyard dolları və ya 67 faizi məhz Rusiyadan göndərilib.

Rusiya təsir dairəsində saxladığı ölkələrlə oxşar iqtisadi əlaqələr qurur: birbaşa sərmayələr və remitanslar vasitəsilə həmin ölkələrin iqtisadiyyatına əhəmiyyətli təsir kanallarını qoruyub saxlamağa çalışır. 

Rusiayadan göndərilən pul baratlarıyla bağlı maraqlı bir məqam diqqət çəkir: Ukraynaya hücum edənə qədər Rusiyadan Azərbayacana rəsmi kanallarla daxil olan baratların həcmi 500 milyon dolları keçmirdi, müharibə başlayan ilsə onların həcmində kəskin artım müşahidə olundu. Məsələn, Rusiyada çalışan soydaşlarımızın öz yaxınlarına göndərdiyi və rəsmi uçota alınan vəsaitin həcmi 2021-cil ilin 9 ayında 400 milyon dollar idisə, 2022-ci ilin eyni dövründə 5 dəfədən çox artaraq 2,3 milyard dollara çatdı. Amma 2024-cü ildə remitansların həcmi müharibədən əvvəlki səviyyəyə düşüb - bu ilin 9 ayında Rusiyadan 400 milyon dollar pul baratı göndərilib.

Nəzərə almaq lazımdır ki, həmin vəsaitlər xüsusən də bölgələrdə yaşayan yoxsul ailələr üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Müharibənin uzanmasının Rusiya iqtisadiyyatına neqativ təsirləri artıqca, Azərbaycana və Orta Asiya ölkələrinə pul axınları daha da azala bilər.    

Bu isə Azərbaycanın cənub və şimal rayonlarında yoxsulluğun real miqyasının daha da böyüməsi riskini yaradır.

"Toplum TV"