Bəzən insanlar başqalarının yazdıqlarını oxumaz, yaxud görməzdən gələrlər, çünki öz dünyalarında, həyatlarında baş verənlər o qədər çətin və ağırdır ki, başqalarının yazı və hekayələrinə yer qalmır. Amma bu yalnız fərdi bir seçim deyil. 

Bu, çox vaxt bir rejimin, bir idarəetmənin, bəzən də cəmiyyətin təsiri ilə əlaqədar olur. İnsanlar öz həyatlarını, sözlərini, hərəkətlərini qorumağa çalışarkən, başqalarının yazılarını oxumaq və ya onların məruz qaldığı faciələrə etiraz etmək artıq yükə çevrilir. 

Bu, sadəcə şəxsi bir məsələ deyil, cəmiyyətin strukturu və onun təzyiqləri ilə sıx əlaqəyə malikdir.

Rejimin təzyiqləri və qorxular insanları o qədər sıxışdırır ki, artıq başqalarının düşüncələrini, hisslərini anlamağa belə gücləri qalmır. İnsanlar həyatlarını yaşamağa, öz varlıqlarını qorumağa, fikirlərini açıq ifadə etməyə çətinlik çəkirlər. Bu cür təzyiqlər, xüsusən totalitar rejimlərdə daha aydın şəkildə təzahür edir. Belə bir mühitdə insanlar özlərini qorumaq üçün susurlar, yazmırlar, düşüncələrini ifadə etmirlər.

Rejim cəmiyyətin hər bir üzvünü öz qorxuları ilə idarə edir, hər bir hərəkəti və sözü nəzarət altında saxlayır. Bu cür qorxu mühiti insanların yalnız öz gündəlik həyatlarına fokuslanmasına səbəb olur və nəticədə başqalarının yazılarını oxumaq, anlamaq, başqalarının problemlərinə və arzularına qulaq asmaq artıq ikinci dərəcəli bir şeyə çevrilir, ona həvəssiz və biganə yanaşırlar. 

İnsanlar başqalarının yazdıqlarını oxumağa gücləri qalmır, çünki öz həyatlarında baş verən çətinliklərin öhdəsindən gəlmək və yaşamaq uğrunda mübarizə aparırlar. 

İnsanların həyatı, yaşadıqları çətinliklər, üzləşdiyi problemlər barədə məlumatlar onun özündən başqa şəxslər üçün maraqlı deyil – bu, sadəcə bir şəxsin üzüntü və məğlubiyyət hissini izah etmir. Bu, daha böyük bir sosial və siyasi mesaj daşıyır: cəmiyyətin və rejimin insanların həyatlarını necə monolit hala gətirdiyini və fərdi təcrübələri necə izolyasiya etdiyini göstərir.

Rejimlər insanların fərdi təcrübələrini, düşüncələrini və arzularını təsirsiz hala gətirirlər. Bəzi hallarda insanlar özlərinin yaşadığı əzabları belə ifadə etməyə qorxurlar, çünki cəmiyyət və rejim onları bu cür ifadələrə görə qınaya və cəzalandıra bilər. İnsanlar özlərini ifadə etməkdən çəkinirlər, çünki bu, onları təhlükəyə atmaq deməkdir.

İnsanların başqalarının yazılarını oxumaması, onların problemlərini görməzdən gəlmələri və yalnız öz həyatlarını qorumağa çalışmaları artıq gündəlik klişeyə çevrilir. Rejimlər insanları bir növ "tənhalıq" vəziyyətinə salır, bir-birilərinə olan əlaqələri kəsir, insanların üzləşdiyi problemləri və əzabları anlaya bilməmələrinə səbəb olur. Bu şəraitdə insanlar daha çox özlərini qorumağa, güvənli yerlərə sığınmağa və başqalarından təcrid olunmağa məcbur olur. Rejimlər, bu cür təcrid vəziyyətini idarə edərək öz hakimiyyətlərini daha da gücləndirirlər. İnsanların bir-biriləri ilə ünsiyyət qura bilməməsi, onların mübarizə etməməsi, düşüncələrini paylaşmamaları və başqalarının problemlərini anlamamaları rejimin gücləndiyi bir şərait yaradır.

Çünki özünü ifadə etməyən, başqalarına qarşı duyğusuzlaşan bir cəmiyyət daha asan idarə olunur. 

Amma burada bir paradoks var: yazmaq və başqalarını oxumaq, onlara dəstək vermək - tam da bu qorxuya qarşı bir reaksiya, mübarizə, etirazdır. İnsanlar qorxur, amma hər yazılan söz, hər açıq düşüncə, hər hekayə, bu qorxuların öhdəsindən gəlmək üçün bir vasitədir. Çünki yazmaq, etiraz etmək yalnız öz fikirlərini ifadə etmək deyil, həm də bir mübarizə formasıdır. Rejimlər insanları öz içlərindəki duyğuları, düşüncələri və həqiqətləri gizlətməyə məcbur edirlər. Amma yazmaq, susmamaq insanın öz varlığını ifadə etməsi və başqalarına göstərməsidir. Bu, yazanın cəsarətini ortaya qoyması, susmağa qarşı bir mübarizə aparmasıdır.  

Bəs, niyə insanlar başqalarının yazılarını, hekayələrini oxumağa maraq göstərmir? Çünki çox vaxt bu yazılar onların öz qorxularını üzə çıxarır. Hər bir yazı insanları öz iç dünyalarına və reallığa dəvət edir.

Bəzən bu, qorxulu və çətin bir proses ola bilər. Amma yazmaq, başqalarının hekayələrinə qulaq asmaq qorxunun qarşısında dayanmaq deməkdir. Bu bir növ Don Kixotun mübarizəsinə bənzəyir, onun kimi mübarizə aparmaq – sanki boz, hər şeylə barışmış bir dünyada əlində paslı nizə, ürəyində saf ədalət hissi ilə təkbaşına meydana çıxmaqdır. Hamı səni görməzdən gələrkən, səni tənqid edərkən sən onların görmədiyi nəhəngləri – ədalətsizliyi, biganəliyi, riyakarlığı görürsən və qorxmadan üzərinə gedirsən.

Hətta bilə-bilə uduzsan da, öz vicdanın qarşısında qalib çıxırsan. Yalnız bu yolla cəmiyyət özünü tapa bilər, yazan insan özünü ifadə edə bilər və başqalarına da bir yol göstərmiş olar. Qorxu və təzyiqlə idarə olunan bir cəmiyyətdə yazmaq ən böyük cəsarət və azadlıqdır.

Fariz Namazlı