Dünyada iki milyarda yaxın insan tibbi preparatların çatışmazlığından əziyyət çəkir. 

Bu statistika Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) yaydığı sənədlərdə əksini tapıb. 

Bildirilir ki, bu hallar çox vaxt saxta və keyfiyyətsiz dərmanların dövriyyəyə girməsinə şərait yaradır. Həmçinin qeyd edilir ki, son illər elektron ticarətin genişlənməsi də dərmanların tez-tez icazəsiz mənbələrdən alınmasını asanlaşdırıb. 

ÜST aşağı və orta gəlirli ölkələrdə hər 10 dərmandan 1-nin keyfiyyətsiz və saxta olduğunu təxmin edir. Ona görə də bunu növbəti 10 ilin əsas sağlamlıq problemlərindən biri kimi görür. 

Pandemiya dövründə saxta dərman bazarı daha da "çiçəklənib" 

Dünyanın ən böyük dərman istehsalçılarından olan Çin və Hindistan karantinə qapanan kimi ölkələr dərman qıtlığı ilə üzləşiblər. 

Koronavirusun müalicəsi və peyvəndi hələ məlum olmadığından insanlar təşviş içində ehtiyat dərman toplayır, əsas istehsalçılar da karantində olduğu üçün tələb təklifi nəzərəçarpacaq dərəcədə üstələyir. 

ÜST hesab edir ki, bu hal saxta dərman istehsalçıları üçün də münbit şərait yaradır, pandemiya fonunda saxta dərman bazarı "çiçəklənir", saxta tibbi preparatlar daha çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yayılır.  

"Saxta dərmanların ən yaxşı halda xəstəliyə heç bir köməyi dəymir, ən pis halda isə tərkibindəki toksik maddələr insana zərər verə bilir", - ÜST təmsilçisi Pernet Burdiyon belə deyir.

Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) sədri Eyyub Hüseynov "Toplum TV"-yə deyib ki, saxta dərman dövriyyəsi bütün dünyada mövcuddur.

Ekspet bu sahədə ciddi araşdırmaların aparılmasını vacib sayır: "12 il əvvəl dünyanın ən məşhur dərman firması "Pfizer"in baş ofisində olmuşdum. Orada mənə qanuni dərmanları və onların  saxta variantlarını göstərmişdilər. Mən dərmanları etiketindən fərqləndirə bilməmişdim. Onu da deyim ki, saxta dərmanların etiketini daha cəlbedici hazırlayırlar. 10 il əvvəl Azərbaycanda Ümumdünya Gömrük Təşkilatının təşəbbüsü ilə 53 ölkənin gömrük orqanlarının konqresi keçirildi. 4 gün ərzində gömrük generalları müzakirə etdilər ki, dünyada saxta dərman dövriyyəsini necə azaldaq? Onlar saxta dərman istehsalçılarının həyat tərzini, onların təyyarələrini, adalardakı evlərini belə nümayiş etdirmişdilər. Amma bunun qarşısını almaq çox çətindir, çünki dərman daşıyan gəmilərdə minlərlə konteyner olur, saxta dərman onun hansı küncündədir bilmək olmur. Həmçinin mikroqramlarla dərmanın hansı komponentinin ora daxil edilmədiyini müəyyən etmək çətindir. Bəhs etdiyim konqresdə məlum oldu ki, dünyada saxta dərman dövriyyəsi 30 faizdir". 

"Ümumdünya İstehlakçılar Təşkilatının verdiyi məlumata görə, internet üzərində satılan dərmanların 70 faizi saxta olur", - deyə Eyyub Hüseynov qeyd edir. 

Azərbaycan "saxta xilaskar"la necə mübarizə aparır? 

ÜST-ün qaydalarına əsasən, Azərbaycanda saxta və keyfiyyətsiz dərman preparatları 3 istiqamətdə müəyyənləşdirilir: 

1. Tərkibində ümumiyyətlə təsiredici maddə olmayan dərman preparatları. Bu növ dərman preparatlarına "plasebo" deyilir və həmin dərman preparatlarından xəstə heç bir terapevtik effekt ala bilmir. Xəstəlik gün keçdikcə daha pis fəsadlara gətirib çıxarır;

2. Tərkibində təsiredici maddənin dozası azaldılmış dərman preparatları;

3. Kontrafakt dərman preparatları. Bu dərman preparatları məşhur bir istehsalçının adından istifadə edilərək, naməlum bir yerdə istehsal olunur. Onların içərisində təsiredici maddənin səviyyəsindən və dozasından asılı olmayaraq, qanunsuz hesab edilir.

“Dərman vasitələri haqqında” Qanuna görə, dərman vasitəsi satışa çıxarılmadan öncə ilkin olaraq dövlət qeydiyyatından keçməlidir. Yəni dərman vasitəsi qanunvericiliyə uyğun olaraq müvafiq ekspertizalardan keçirilərək dövlət qeydiyyatına alınır. Bununla da preparata qeydiyyat vəsiqəsi hazırlanır və preparat Dərman Vasitələrinin Dövlət Reyestrinə daxil edilir. Yalnız bundan sonra həmin preparatın ölkəyə idxalına və istifadəsinə icazə verilir. 

Dərman vasitəsi dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra hər dəfə ölkəyə idxal olunan zaman Dövlət Gömrük Komitəsi və Səhiyyə Nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzinin mütəxəssislərinin iştirakı ilə idxal olunan dərman vasitəsinin hər bir seriyasından müvafiq laborator yoxlamaların aparılması üçün nümunələr götürülür. Nümunələr Səhiyyə Nazirliyi Analitik Ekspertiza Mərkəzində yaradılmış laboratoriyaya təhvil verilir. Müvafiq laborator yoxlamalar aparıldıqdan sonra dərman vasitəsi sertifikatlaşdırılır və  ölkəyə idxal olunur. 

Əczaçılığın əsas və vacib istiqamətlərindən biri də topdan və pərakəndə satış müəssisələrinə nəzarətdir. Bu məqsədlə Səhiyyə Nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzinin müfəttişləri qanunvericiliyə uyğun olaraq əczaçılıq müəssisələrində planlı və plandankənar yoxlamalar həyata keçirirlər. 

Bəs Analitik Ekspertiza Mərkəzi pandemiya vaxtı saxta dərmanlarla necə mübarizə aparıb? 

"Toplum TV" bu suala cavab almaq məqsədilə Analitik Ekspertiza Mərkəzinə yazılı sorğu göndərib. Qurumdan bildirilib ki,  Analitik Ekspertiza Mərkəzinin əczaçılıq subyektləri ilə iş şöbəsi 2021-ci ilin cari dövrü ərzində 40 əczaçılıq müəssisəsində plan üzrə (növbəti) və plandankənar (növbədənkənar) nəzarət yoxlaması keçirib. 

Keçirilən nəzarət yoxlamaları nəticəsində aşkarlanan, dövlət qeydiyyatı və sertifikatı olmayan 52 adda 115 qutu dərman vasitələri satışdan çıxarılıb, nöqsanları aşkarlanan 17 aptekin sahibləri barədə İnzibati Xətalar Məcəlləsinin müvafiq maddələri üzrə protokollar tərtib edilib. Saxta dərman vasitələri aşkarlanıb: "Ölkəyə idxal olunan dərman vasitələrinin seriya nümunələri Mərkəzin Dərman vasitələrinin keyfiyyətinin yoxlanılması laboratoriyasında müvafiq ekspertizalardan keçir. Onların keyfiyyət parametrləri normativ-texniki sənədlərdəki parametrlərə uyğun olarsa, preparata sertifikat verilir. Yalnız bundan sonra dərman vasitəsinin idxalına, istifadəsinə və satışına icazə verilir. Əgər yoxlanışdan keçərkən keyfiyyətsiz dərman aşkarlanarsa, həmin vasitənin ölkəyə idxalına icazə verilmir. İdxalçı şirkətə də dərman vasitəsinin keyfiyyət parametrlərində aşkar edilmiş uyğunsuzluq haqqında məlumat verilir". 

Qurumun açıqlamasında qeyd olunur ki, bəzən xəstələr tərəfindən alınan və profilaktik məqsədlə istifadəsi nəzərdə tutulan bioloji fəallığa malik qida əlavələri müalicə məqsədilə istifadə edilir. Bu da lazımı effekti vermədikdə dərman vasitəsinin keyfiyyətsiz olması barədə yanlış fikir yaranır: "Apteklərdə satılan bioloji fəallığa malik qida əlavələri dərman vasitəsi olmadığından müalicə məqsədi ilə istifadə olunmamalıdır. Səhiyyə Nazirliyinin rəsmi icazəsi ilə ölkəyə idxal olunan dərman vasitələri yuxarıda qeyd etdiyimiz prosedurlardan keçdikdən sonra satışa çıxdığına görə, saxlama şərtlərinə və həkimin dərman vasitəsinin qəbulu ilə bağlı müvafiq göstərişlərinə riayət edildiyi təqdirdə keyfiyyəti və effektivliyi ilə bağlı hər hansı problem ola bilməz". 

Qurumun açıqlamasında həmçinin əczaçılıq müəssisələrindəki vəziyyətə də toxunulub. Qeyd olunub ki, cari ildə nəzarət yoxlaması keçirilən əczaçılıq müəssisələrindən altısına “Aptek təşkilatlarına dair tələblərin pozulmasına görə”, doqquzuna isə “Apteklərdə resept təqdim edilməklə buraxılmalı olan dərman vasitələrinin reseptsiz buraxılmasına və ya yetkinlik yaşına çatmayanlara dərman vasitələrinin buraxılması qaydalarının pozulmasına görə” İnzibati Xəta Haqqında protokollar tərtib edilib. 

Respublika Toksikologiya Mərkəzi isə ötən il baş verən dərman zəhərlənmələrinin statistikası barədə açıqlama verməkdən imtina edib. 

Eyyub Hüseynov deyir ki, Azərbaycan hələ də saxta dərman bəlasından xilas ola bilməyib: "Hər bir dərman kimyəvi elementlərdən ibarət olur, onların içərisində bir-ikisi ən aktiv olanıdır. Bu aktiv elementlər mikroqramlarla ölçülür. Bəzən bu aktiv elementləri preparatlara qarışdırmırlar deyə dərmanlar keyfiyyətsiz olur. Etiketlər isə adi qaydada olur, onların analizi demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Biz apteklərdə içliyi azərbaycanca olmayan dərmanlarla qarşılaşırıq, bu dərmanların hamsı Səhiyyə Nazirliyinin qeydiyyatından keçməmiş, qaçaqmalçılıqla gətirilmiş dərmanlardır. Çünki nazirliyin əsas qaydalarından biri dərman içliklərinin Azərbaycan dilində olmasıdır". 

Qaçaqmal dərmanlar apteklərə necə yol tapır? Dövlət Gömrük Komitəsi nə deyir? 

Komitənin Mətbuat və İctimaiyyətlə Əlaqələr İdarəsinin rəisi Natiq Axundovun sözlərinə görə, "Nazirlər Kabinetinin 305 nömrəli qərarı ilə dövlət qeydiyyatından keçməyən dərman vasitələri də daxil olmaqla, şəxsi istifadə üçün zəruri olan miqdarda, istehsal və ya kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan dərman vasitələri  fiziki şəxslər tərəfindən gömrük sərhədindən güzəştli və sadələşdirilmiş qaydada keçirilə bilər".  

N. Axundov apteklərdə satılan qaçaqmal dərmanlar haqqında sualımıza cavab verməyib, qeyd edib ki, məhsulların idxalı dərman prepararlarının idxalına icazə üçün tələb olunan sənədlər təqdim edildikdən sonra  həyata keçirilir. 

 E. Hüseynov saxta dərman problemi ilə üzləşən istehlakçılara bunları tövsiyə edib: "İstehlakçılar dərman alanda içliyinə baxsınlar, əgər azərbaycanca yazılmayıbsa, demək, qaçaqmaldır. Əgər dərmanın təsirini hiss etməsələr, nazirliyin "Qaynar xətti"nə zəng vurub preparatın üzərində olan artikılı desinlər, beləliklə, dərmanın qanuni olub-olmadığını öyrənə bilərlər. Həmçinin hər bir dərmanın sertifikatı var və istehlakçılar onu tələb edə bilərlər".